Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ
ΒΑΡΣΑΜΗΣ ΚΩΣΤΑΣ
Ο Θουκυδίδης είναι γνωστός ως κορυφαίος ιστορικός και ως ο πατέρας του κλάδου και της έννοιας των Διεθνών Σχέσεων. Ταυτόχρονα όμως θεωρείται, μαζί με τους Σουν Τσου και Κλαουζεβιτς, ένας από τους κορυφαίους στρατηγικούς αναλυτές όλων των εποχών καθώς η Ιστορία του είναι ένα από τα κλασικά κείμενα περί Στρατηγικής. Γεννήθηκε στην Αθήνα, στον Άλιμο, γύρω στο 460 π.Χ. και η οικογένεια του συγκαταλέγονταν στις πλούσιες και αριστοκρατικές οικογένειες της πόλης. Πολέμησε στον Πελοποννησιακό Πόλεμο και το 424 π.Χ. εξελέγη Στρατηγός. Παρότι ο Θουκυδίδης δεν χρησιμοποιούσε σύγχρονη στρατηγική ορολογία, στο έργο του υπάρχει πληθώρα αναλύσεων για όλα τα επίπεδα της στρατηγικής , από το τακτικό έως αυτό της υψηλής στρατηγικής, ενώ ταυτόχρονα εμφανίζεται μεγάλος αριθμός σύγχρονων στρατηγικών εννοιών, για παράδειγμα, τονίζεται η σημασία της ενότητας διοίκησης, καλύπτονται ζητήματα διοικητικής μέριμνας, αναλύονται οι ηθικοί παράγοντες στον πόλεμο, καταδεικνύεται βαθιά κατανόηση της έννοιας του θαλάσσιου ελέγχου και της ναυτικής ισχύος και τονίζεται ότι το απρόβλεπτο κυριαρχεί στον πόλεμο. .........................................
Μια αναλυτική προσέγγιση των στρατιωτικών επιχειρήσεων επιτρέπει στον μελετητή να διακρίνει το αντικείμενο στις τρεις μεγάλες συνιστώσες της τέχνης του πολέμου: τις τακτικές (tactics), τη διοικητική μέριμνα (logistics), και τη στρατηγική (strategy). Οι τακτικές εστιάζουν στη μάχη και τα όπλα, στις μεθόδους και στους ελιγμούς στο πεδίο της μάχης. Η διοικητική μέριμνα αφορά τη διαθεσιμότητα μαχητών και την υποστήριξη στρατιωτικών επιχειρήσεων, περιλαμβανομένης της μετακίνησης στρατών και ναυτικών δυνάμεων και του ανεφοδιασμού με όπλα, τρόφιμα, ρουχισμό και καταλύματα για στρατιώτες και ναυτικούς. Τέλος, η στρατηγική συνυφαίνει τις τακτικές με τη διοικητική μέριμνα έτσι ώστε αφενός να καθαρισθούν οι στρατιωτικοί αντικειμενικοί σκοποί και, αφετέρου, να επιτευχθούν.
Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος θεωρείται και είναι ένα θαυμάσιο παράδειγμα στρατηγικής στην Αρχαία Ελλάδα μεταξύ δυο πολύ ισχυρών πόλεων – κρατών, κοινωνικό – πολιτικών και οικονομικών δομών και αντιθέσεων καθώς και στρατιωτικής ισχύς, της Αθήνας και της Σπάρτης. Τα αίτια αυτής της διαμάχης των δυο πόλεων – κρατών όπως τα διατύπωσε ο Θουκυδίδης ήταν η μεγάλη ανάπτυξη της Αθήνας η οποία φόβισε και θορύβησε τους Λακεδαιμόνιους και τους ανάγκασε να πολεμήσουν. Ο πολιτικός αντικειμενικός σκοπός της Σπάρτης ήταν η καταστροφή της Αθηναϊκής ισχύος, γεγονός που βασικά ισοδυναμούσε με τη διάλυση της Αθηναϊκής Ηγεμονίας. Αντίθετα, οι Αθηναίοι επιδίωκαν τη διατήρηση του, ευνοϊκού γι’ αυτούς status quo.
Οι Στρατηγικοί σχεδιασμοί των δυο αντιπάλων μπορούν να εξηγηθούν με βάση τις έννοιες της Στρατηγικής της Εκμηδένισης και της Στρατηγικής της Εξουθένωσης. Η Στρατηγική της Εκμηδένισης αποσκοπεί στην καταστροφή των ενόπλων δυνάμεων του αντιπάλου μέσω αποφασιστικού πολέμου (έννοια του Δίκαιου Πολέμου), ενώ η Στρατηγική της Εξουθένωσης εκτός από το Πόλεμο, δίνει έμφαση και στον οικονομικό παράγοντα προσπαθώντας να προκαλέσει οικονομικές βλάβες στον αντίπαλο. Σε επίπεδο υψηλής Στρατηγικής μια Στρατηγική Εκμηδένισης δίνει έμφαση κυρίως στη Στρατιωτική Στρατηγική, ενώ όλες οι άλλες Στρατηγικές (οικονομική, διπλωματική κ.λ.π.) είναι βασικά υποδεέστερες από αυτή. Αντίστοιχα, μια υψηλή Στρατηγική Εξουθένωσης κάνει ταυτόχρονη χρήση όλων των δυνατών μέσων δίνοντας συγκριτικά μεγαλύτερη έμφαση στα οικονομικά.
Ως εκ τούτου η Αθήνα υπό την καθοδήγηση του Περικλή υιοθέτησε μια Στρατηγική Εξουθένωσης έναντι της Σπάρτης, η οποία δίνοντας έμφαση στην οικονομική ισχύ της, είχε ως σκοπό να πείσει τον αντίπαλο ότι δεν μπορούσε να ελπίζει σε στρατιωτική νίκη και να τον κάνει έτσι να εγκαταλείψει την προσπάθεια. Αντίθετα, η Σπάρτη υιοθέτησε μια Στρατηγική Εκμηδένισης απέναντι στην Αθήνα, προσπαθώντας να πετύχει τους σκοπούς της με πόλεμο και ειδικά Χερσαίο Πόλεμο. Επιπλέον, η Σπάρτη παρουσίαζε τον εαυτό της ως τον ελευθερωτή των Ελλήνων από τον Αθηναϊκό ζυγό και υποτέλεια. Με αυτό το τρόπο, η Σπάρτη εξασφάλιζε ότι η Στρατηγική της θεωρείτο θεμιτή διεθνώς – αυτό που σήμερα ονομάζουμε
«Διεθνή Νομιμοποίηση» ή «έννοια του Δίκαιου Πολέμου».
Το πρόβλημα για τη Σπάρτη ήταν ότι ενώ τα τείχη της Αθήνας εξουδετέρωναν το πλεονέκτημα της Πελοποννησιακής Συμμαχίας στις Χερσαίες Δυνάμεις, η Σπάρτη δεν ήταν σε θέση να πλήξει το Κέντρο Βάρους της Αθηναϊκής ισχύος, δηλαδή το Πολεμικό Ναυτικό, ούτε τις πηγές αυτής της ισχύος δηλαδή τις Αθηναϊκές Ηγεμονικές κτήσεις. Ο βασιλιάς Αρχίδαμος είχε εντοπίσει και υπογραμμίσει το ζήτημα – πρόβλημα και είχε προτείνει ως λύση την καθυστέρηση του Πολέμου μέχρις ότου η Πελοποννησιακή Συμμαχία προετοιμάζονταν κατάλληλα για να ανταγωνιστεί επί ίσοις όροις το Αθηναϊκό Ναυτικό.
Εντούτοις, η πλειοψηφία των Σπαρτιατών όμως δεν είχε αντιληφθεί την ιδιοτυπία της Αθηναϊκής δομής Ισχύος και θεώρησε ότι η Σπάρτη θα επιτύγχανε τους αντικειμενικούς πολιτικούς και στρατιωτικούς σκοπούς της χωρίς απαγορευτικό κόστος και αποφάσισε την άμεση καταφυγή στον Πόλεμο.
Η πρώτη δεκαετία του Πολέμου (431 – 421 π.Χ.), κατέδειξε το σφάλμα της Σπάρτης καθώς, η Αθήνα υπό την καθοδήγηση του Περικλή απέρριψε τα τελεσίγραφα που της απήυθυναν οι Σπαρτιάτες τις παραμονές του Πολέμου. Έτσι λοιπόν, οι Σπαρτιάτες ξεκίνησαν τις εχθροπραξίες και εισέβαλαν στην Αττική σύμφωνα με τη Στρατηγική τους. Όμως η χερσαία μάχη που ανέμεναν δεν έγινε ποτέ καθώς οι Αθηναίοι παρέμειναν κλεισμένοι στα τείχη τους. Εφόσον η Στρατηγική Εκμηδένισης της Σπάρτης δε λειτούργησε εκ πρώτης, οι Σπαρτιάτες προσπάθησαν να ανεβάσουν το κόστος του Πολέμου για την Αθήνα. Στα πλαίσια αυτά λοιπόν, ο Σπαρτιατικός Στρατός εισέβαλλε κάθε χρόνο στην Αττική, έκανε καταστροφές και ενθάρρυνε αποστασίες των συμμάχων της Αθήνας ούτος ώστε να εγκλωβίσει και να στραγγαλίσει ποικιλοτρόπως την Στρατηγική ικανότητα και αντίδραση της Αθήνας.
Οι σημαντικές αποτυχίες της Σπαρτιατικής Στρατηγικής της Εκμηδένισης απέναντι στο Αθηναϊκό στρατόπεδο, επέφεραν κατακόρυφη πτώση του ηθικού και έκαναν την Σπαρτιατική πολιτική Ηγεσία να ζητήσει ειρήνη.
Εδώ θα πρέπει να γίνουν ορισμένες επισημάνσεις αναφορικά με την Αθηναϊκή Στρατηγική της εξουθένωσης. Η Αθήνα επικέντρωσε την προσπάθεια της εναντίον του κέντρου βάρους του Αντίπαλου Συνασπισμού, δηλαδή εναντίον της ίδιας της Σπάρτης. Ο συνδυασμός της άμεσης και έμμεσης σε επίπεδο Στρατιωτικής Στρατηγικής προσέγγισης της Αθήνας, αποφεύγοντας τον πανίσχυρο Σπαρτιατικό Στρατό σε καταμέτωπο πολεμική σύρραξη, ωφέλησε την Αθήνα που στηρίχτηκε στα τείχη της και στο πανίσχυρο ναυτικό της. Η εφαρμογή της Στρατηγικής της Εξουθένωσης εκ μέρους των Αθηνών, στραγγάλισε οικονομικά και στρατιωτικά τη Σπάρτη η οποία, λόγου του γεγονότος ότι δεν είχε τείχη καθώς και στόλο, αισθάνθηκε την ανάγκη να συνθηκολογήσει.
Ωστόσο, σύμφωνα με τον Πλούταρχο η Σπαρτιατική στρατιωτική παράδοση έδινε πάντα έμφαση στην παραπλάνηση και στον αιφνιδιασμό του αντιπάλου υπογραμμίζοντας στους Διοικητές να μην είναι μόνο «πολεμικοί» αλλά και «στρατηγικοί». Συνεπώς, η παραπλάνηση και ο αιφνιδιασμός ήταν ενδεχομένως ένας πολύ διαδεδομένος τρόπος Πολεμικής Στρατηγικής.
Επιπρόσθετα, ο Ξενοφών, τονίζει κι αυτός τη σημασία της συλλογής πληροφοριών, της έμμεσης προσέγγισης, της παραπλάνησης αλλά και του αιφνιδιασμού. Αναφορικά με την Στρατηγική του αιφνιδιασμού επισημαίνει ότι, αυτό που κάποιος δεν αναμένει προξενεί μεγαλύτερη απ’ ότι συνήθως, ευχαρίστηση, εάν είναι καλό, ενώ προξενεί μεγαλύτερη ανησυχία απ’ ότι συνήθως, αν είναι κακό. Τέλος, ο Ξενοφών δίνει την κλασική Στρατηγική συμβουλή να πλήττονται απομονωμένα τμήματα του εχθρού με τον όγκο των δυνάμεων μας.
Έτσι λοιπόν και σύμφωνα με τις άνωθεν μαρτυρίες και Στρατηγικές Τακτικές, η Εκστρατεία του Σπαρτιάτη Στρατηγού Βρασίδα εναντίον των Αθηναϊκών κτήσεων στη Μακεδονία με κυριότερη την Αμφίπολη, αποτελεί παράδειγμα αιφνιδιασμού, αντιπερισπασμού, παραπλάνησης και Πολέμου «Ελιγμού», καθώς έπληξε κάποιες από τις πηγές και περιοχές του αντιπάλου στρατοπέδου της Αθήνας και μάλιστα τις πιο αδύναμες από αυτές. Έτσι λοιπόν, με αυτό το τρόπο – Στρατηγική οι Σπαρτιάτες κατάφεραν να μετατρέψουν το αποτέλεσμα του Πολέμου από καταστροφή σε απλή ήττα για τη Σπάρτη και την επαναφορά στο προπολεμικό status quo.
Ένα ακόμα σημαντικό κομμάτι – σημείο της Αθηναϊκής Στρατηγικής της Εξουθένωσης ήταν η δημιουργία συμμαχιών και αντιπάλων εναντίων της Σπάρτης με σκοπό να διαβρώσουν και να αμφισβητήσουν την κυριαρχία και ηγεμονία της στο γεωγραφικό χώρο της Πελοποννήσου. Έτσι λοιπόν, η Αθήνα προσέγγισε το Αργος, το οποίο είχε παραμείνει μέχρι τότε ουδέτερο, και το οποίο είχε ισχυροποιηθεί σημαντικά και ήταν έτοιμο να παίξει δυναμικό ρόλο στα ζητήματα της Πελοποννησιακής χερσονήσου. Με τη βοήθεια της Αθήνας οι Αργείοι απέσπασαν αρκετές πολιτείες από την Πελοποννησιακή Συμμαχία. Η ηγεμονία της Σπάρτης βρισκόταν σε άμεσο κίνδυνο. Η Σπάρτη απάντησε αποφασιστικά καταφεύγοντας στη γνώριμη Στρατηγική της Εκμηδένισης, δηλαδή στην καταστροφή των αντίπαλων ενόπλων δυνάμεων μέσω αποφασιστικής και δυναμικής ένοπλης σύρραξης. Έτσι λοιπόν η Σπάρτη με τη νικηφόρα της μάχη εναντίων των Αργείων στη Μαντίνεια διέσωσε την ηγεμονία της στο γεωγραφικό χώρο της Πελοποννήσου.
Εντούτοις όμως το μεγαλύτερο και το πιο θανατηφόρο λάθος στις Διεθνείς Σχέσεις και στη Στρατηγική είναι η ΑΛΑΖΟΝΕΙΑ ,και η ΑΠΛΗΣΤΙΑ, όσο κραταιά και ισχυρή δύναμη κι αν είσαι. Έτσι λοιπόν η Αθήνα πλήρωσε με ένα τεράστιο τίμημα τις άπληστες και αλαζονικές της επεκτατικές βλέψεις, αφού και ενώ είχε ανοιχτά και επικίνδυνα πολεμικά μέτωπα με τη συμμετοχή της στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, μετέφερε το επίκεντρο των Στρατιωτικών επιχειρήσεων από την κυρίως Ελλαδική επικράτεια και από ένα φίλιο, ευμενές και γνώριμο περιβάλλον, σε ένα πιο μακρινό και αρκετά πιο εχθρικό και σχεδόν άγνωστο γεωπολιτικό και πολεμικό σκηνικό και στο όνομα του άκρατου και στείρου σοβινισμού, ιμπεριαλισμού και μεγαλό – ιδεατισμού της «κατάφερε» να πέσει στη παγίδα και να συρθεί σε μια ταπεινωτική και καταστροφική ήττα έναντι της πιο συνετής αντιπάλου της, τη Σπάρτη. Η Σικελική εκστρατεία αποδείχτηκε μια τραγική Στρατηγική κίνηση τεραστίων διαστάσεων καθώς, αφενός η Αθήνα υποτίμησε τις δυνατότητες των Συρακούσιων και των υπολοίπων Σικελών και αφετέρου έδωσε στην Σπάρτη από τη μία, το δικαίωμα και την ευκαιρία ν’ αποστείλει στρατιωτική ενίσχυση στις Συρακούσες, καθότι, ο εχθρός του εχθρού μου είναι δυο φορές φίλος μου και από την άλλη, να ανανεώσει και να κλιμακώσει τις εχθροπραξίες στη κυρίως Ελλάδα καταστρέφοντας έτσι συστηματικά την Αθήνα.
Η καταστροφή των Αθηναίων στη Σικελία μετέβαλε την ισορροπία ισχύος προς όφελος της Σπάρτης, της έδωσε την ευκαιρία και το χρόνο να δημιουργήσει ένα ισχυρό και αξιόμαχο στόλο με σκοπό να εφαρμόσει και στη θάλασσα τη Στρατηγική της Εκμηδένισης, να συντρίψει το Αθηναϊκό ναυτικό και Στρατηγικά να τους εξαναγκάσει να απαντήσουν με τον ίδιο τρόπο, να υιοθετήσουν δηλαδή τη Στρατηγική της Εκμηδένισης σύροντας τους σε σπασμωδικές ενέργειες που είχαν ως αποτέλεσμα την τελειωτική, οδυνηρή και ταπεινωτική τους ΗΤΤΑ.
